प्रकृतीले सुन्दर ट्याम्के

ध्रुब सुवेदी/भोजपुर
नेपाल हिमश्रृंख्लाले जति सुन्दर छ त्यति नै प्राकृतिक रुपमा उभिएका डाँडाकाँडा, खोलानाला र हरियाली वनपाखाले रमणीय छ । प्राकृतिक रुपमा सुन्दर भएपनि कतिपय ठाउँहरु भौगोलिक बिक टताका कारण ओझेलमा परेका छन् ।

यस्तै प्राकृतिक सुन्दरताले भरिपूर्ण भएको ठाउँ हो, भोजपुर र खोटाङको संगमस्थलमा पर्ने ट्याम्के । समुन्द्र सतहदेखी ३ हजार १० मिटर अग्लो ठाउँमा ट्याम्के डाँडाँ पर्छ । खोटाङ सदरमुकाम दिक्तेलदेखी ५० किलोमिटर पूर्व र भोजपुर सदरमुकामदेखी करिब ५५ किलोमिटर पश्चिममा टेम्के डाँडाँ पर्छ ।

भोजपुरको गोगने, लेखर्क, खावा, नागी र खोटाङको खिदिमा, च्याँनडाँडा र रतन्छाबीचमा पर्ने टेम्के प्राकृतिक, धार्मिक, सांस्कृतिक र भौगोलिक रुपले विशिष्ट पहिचान र महत्व बोकेको ठाउँ हो । ट्याम्के डाँडाँवाट विश्वको सर्वाेच्च शिखर सगरमाथा, मकालु, कञ्चनजंघा, गौरीशंकर लगायतका दजर्ना हिमशृंखलाको मनोरम दृश्यवलोकन गर्न सकिन्छ ।

त्यस्तै टेम्के डाँडावाट उदाउँदो र अस्ताउँदो सूर्यको राम्ररी दृश्यवलोकन गर्न सकिन्छ । मौषम सफा भएका बेला सिक्किम, दार्जिलिङ, कालेम्पोङ, सिलिगुढी, भुटान लगाएतका सहरहरु देख्न सकिन्छ । यँहाबाट इलाम, ताप्लेजुङ, धनकुटा, तेह«थुम, संखुवासभा, उदयपुर, ओखलढुङ्गा, सोलुखुम्बु लगाएतका जिल्लाहरु प्रष्टै देख्न सकिन्छ ।

ट्याम्के आसपासका जंगलमा दुम्सी, मृग, सालक, मुनाल, घोरल, लगाएतका दर्जनौ पशुपन्छीहरुको बासस्थान रहेको छ । यस क्षेत्रको जंगलमा चिराइतो, मजिठो, ठुलोओखती, पाखनभेद, नागबेली वनकरेला, मुसेकरेला, सतुवाजरा जस्ता प्र शस्त मात्रामा जडिबुटी पाईन्छ । यस ठाउँको अर्काे आकर्षण भनेको गुराँसको सिजनमा यस क्षेत्रमा ढकमक्क फुल्ने लालीगुराँस हो ।

यहाँ थुप्रै प्रजातीका गुराँसहरु फुल्ने गरेका छन् । यहाँ सिद्धेश्वर महादेव, महांकाल देवी लगाएतका मन्दिर रहेका छन् । टेम्के डाँडामा हरेक वर्ष बालाचतुदर्शी र शिवरात्रीका दिन भव्य मेला लाग्ने गर्छ । टेम्केमा मेला भर्न राजधानी लगायत छिमेकी देशहरुबाट समेत भक्तजनहरु आउने गरेका छन् ।

यँहा हिन्दु, किराँत, बौद्ध लगाएतका धर्मालम्बीहरुको उपस्थिती रहने गरेको छ । यहाँ लाग्ने मेलामा सतबीज छर्न समेत धेरै धर्मालम्बीहरु आउने गरेका छन् । त्यस्तै मेलामा धामी झाँक्रीको प्रर्दशन कम्ति रोचक लाग्दैन् । यो डाँडाँमा आएर दही चि
उरा खादा मृत्यु पछाडी स्वर्गवास पुग्ने किंबदन्ती रहेको छ ।

त्यस्तै मंसीरे पूर्णिमाका दिन चन्द्रोदय र सूर्यअस्त एउटै समयमा यो ठाउँवाट देख्न सकिन्छ । यँहावाट सूर्याेदय दार्जेलिङको टाईगर हिल भन्दा प्रस्ट रुपमा देख्न सकिने अनुभवीहरुको भनाई छ ।

इतिहास र अनुसन्धानकर्ताका अनुसार करिब १६औं शदाब्दीतिर किराँतीहरूले काठमाडौं उपत्यकाबाट धुलिखेल हुँदै सुनकोशी, दूधकोशी, तमोर, अरुणपूर्वदेखि सबै भू–भागमा क्याम्प खडा गर्दै लगे र टेम्के आसपास क्षेत्रमा पनि किराँतीहरूले शासन सुरु गरे ।

टेम्के क्षेत्रमा भने खोटे नाम गरेका किराँती राजाले राज्य गरे । ट्याम्केबाट सूर्योदय र सूर्यास्तको दृश्यका साथै हिमाल, पहाड तराई देख्न सकिने भएकाले खोटे राजाले यसलाई आफ्नो महत्वपूर्ण किल्ला बनाएका थिए । त्यसबेला खोटे राजाले यसलाई टेम्मा भन्ने गर्दथे ।

किराँती भाषामा अग्लो र समथर भागलाई तेर्पाचुङ्ग (टेम्मा) भनिन्छ । यही तेर्पाचुङ्ग (टेम्मा) बाट अपभ्रंस भई ट्याम्के नाम रहन गएको जानकारहरुको भनाई छ । खोटाङ र भोजपुरको सिमानामा रहेको ट्याम्के डाँडालाई राज्यले वेवास्ता गरेको यँहाका स्थानियवासीहरुको गुनासो छ ।

प्राकृतिक, धार्मिक, सांस्कृतिक र पर्यटकीय रूपले यति सम्पन्न हुँदाहुँदै पनि भौगोलिक रूपमा विकट क्षेत्रमा रहेकाले ट्याम्केको संरक्षण र विकास हुन नसकेको टेम्के सेल्मे संरक्षण समितिका अध्यक्ष नन्दमणी राईको भनाई छ । उनी भन्छन् –उचित प्रचार–प्रसार र संरक्षण अभावमा ट्याम्के ओझेल परेको छ, ‘यस क्षेत्रको प्रचार–प्रसार र संरक्षण गर्न राज्यले सहयोग गरे देशकै महत्वपूर्ण पर्यटकीय गन्तव्य हुनेमा कुनै शंका छैन ।

नेपालमा आर्थिक क्रान्ति पर्यटन व्याबसायबाटै गर्ने सकिने उनको भनाई छ ‘नेपालका प्राकृतिक र सांस्कृतिक सुन्दरतालाई बेच्न सके नेपाल छोटो समयमै विश्वको धनी मुलुकको स्तरमा पुग्छ’ राई भन्छन् ट्याम्केलाई नेपालको पर्यटकीय गन्तव्यस्थल घोषणा गरेर पर्यटन आवागमनलाई बढाउन सके पूर्व क्षेत्रका हजारौ जनताको आर्थिक अवस्था माथि उठ्ने निश्चित छ ।

कसरी पुग्ने

भोजपुर सदरमुकामदेखी टेम्के सम्म करिब ५० किलोमिटर कच्चि सडक निर्माण भएको छ । त्यस्तै खोटाङबाट पनि टेम्के सम्म सडक निर्माण कार्य सम्पन्न भएको छ । सडक निर्माण सँगै टेम्के डाँडा नजिकै सवारी साधन पुग्न थालेका छन् ।

काठमाडौबाट भोजपुर वा खोटाङका विमानस्थलमा जहाजबाट ओर्लिएर सडक यातायातको माध्यमबाट यो ठाउँमा पुग्न सकिन्छ । जहाजबाट झरेपछि पैदल यात्रा गरेर पनि यो ठाउँसम्म पुग्न सकिन्छ ।

सडक यातायातबाट इटहरी, धरान, धनकुटा, हिले, लेगुवाघाट, भोजपुर बजार हुँदै यो ठाउँसम्म पुग्न सकिन्छ । त्यस्तै, उदयपुर, घुर्मी, दिक्तेलबजार हुँदै पनि यो ठाउँसम्म पुगेर आनन्द लिन सकिन्छ ।

सशस्त्र द्धन्द्धका बेला पर्यटक शुन्य भएको यस क्षेत्रमा आजभोली विदेशी पर्यटकहरु समेत फाट्टफुट्ट मात्रामा आउन थालेका छन् । प्रकृतिले भरपुर मात्रामा यी क्षेत्रलाई दिए पनी राज्यले भने केही दिन सकेको छैन ।

यो क्षेत्रलाई पर्यटकीय गन्तव्यका रूपमा विकास गर्न सकिए, यस क्षेत्रका हजाराै मानिसको आर्थिक जीवनस्तर माथि उठ्ने निश्चित छ । यस्ता प्राकृतिक ठाउँको विकास हुन सके रोग, भोक, गरीबी, अशिक्षा र सधै जसो नुनको अभाव हुने यी क्षेत्रमा सुन फल्न सक्ने भोजपुरबासीको अनुमान छ ।